Αρμένοι Αποκορώνου Χανίων

Χωριό και κοινότητα της επαρχίας Αποκορώνου. Βρίσκεται στο 21οχμ. της κεντρικής αρτηρίας Χανίων – Ηρακλείου (Παλιά Εθνική Οδός). Είναι κτισμένο σε υψόμ. 50μ. σε κατάρρυτο και κατάφυτο τοπίο.

Πλούσιες πηγές ποτίζουν τα ριζά πελώριων πλατάνων και σχηματίζουν τον ποταμό Ξυδέ, που χύνεται δίπλα στο χωριό Καλύβες. Οι Τούρκοι σ’ ένα απ’ αυτά τα γηραιά πλατάνια κρεμούσαν τους επαναστάτες. Τα άφθονα νερά υδρεύουν τη γύρω περιοχή με αποτέλεσμα να γίνει αυτή ένα τεράστιο περιβόλι με καρποφόρα δένδρα και άνθη λογιών – λογιών που δημιουργούν παραδεισιακό θέαμα.

Η διαμονή κατά τους Θερινούς μήνες στην περιοχή αυτή είναι ξεκούραστη και ευχάριστη. Οι κάτοικοι ανέρχονται στους 450 και καλλιεργούν ελαιόδενδρα, αμπέλια, εσπεριδοειδή (κυρίως πορτοκάλια και κίτρα) και λίγες πατάτες. Ασχολούνται και με την κτηνοτροφία.

Η ονομασία του χωριού οφείλεται στο γεγονός ότι οι πρώτοι κάτοικοι, που το κατοίκησαν, μετά την απελευθέρωση της Κρήτης από τον αυτοκράτορα Νικηφόρο Φωκά το 920μ.Χ., ήταν Αρμένιοι.

Η ανεπίσημη ονομασία του χωριού ήταν Ελευθερούπολη, όνομα που δεν υπάρχει πια. Το Μάιο του 1822, κάτω από ένα μεγάλο πλατάνι οι αρχηγοί της Κρήτης υπέγραψαν το Ελληνικό Πολίτευμα της Επιδαύρου που είχε φέρει ο Πέτρος Σκυλίτσης – Ομηρίδης και σ’ ανάμνηση του γεγονότος αυτού το χωριό ονομάστηκε Ελευθερούπολη.

Μια δεύτερη εκδοχή υποστηρίζει ότι το όνομα Ελευθερούπολη οφείλεται στον Ελευθέριο Βενιζέλο, επειδή επί της εποχής του κάτω από ένα πολύ γέρικο πλάτανο γίνονταν συνελεύσεις και έπαιρναν διάφορες αποφάσεις σχετικές με τον αγώνα. Οι Τούρκοι το είχαν ονομάσει Φιστικλή κι έτσι το έγραφαν στα επίσημα έγγραφά τους.

Το χωριό άρχισε να κτίζεται το 920μ.Χ. Κατά την Επανάσταση του 1821 και συγκεκριμένα τον Μάιο του 1822, υπογράφτηκε στους Αρμένους, ο πρώτος «Οργανισμός της Προσωρινής Πολιτείας της Νήσου Κρήτης», δηλαδή το πολίτευμα του νησιού. Από τότε οι Αρμένοι υπήρξαν η έδρα πλήθους συνελεύσεων. Η πρώτη συνέλευση του 1822 ψήφισε το Πολίτευμα, με βάση τις αρχές του Πολιτεύματος, που Θεσπίστηκε από την Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου, το Δεκέμβριο του 1821.

Το 1828 θανατώθηκαν από τους ντόπιους 200 Τούρκοι και αιχμαλωτίστηκαν 300 Τουρκάλες. Από την παράταξη των Αρμενιανών, σκοτώθηκε ο Γεώργιος Δεληγιαννάκης, ξακουστός οπλαρχηγός με 20 συντρόφους του.

Το χωριό προσέφερε πολλά σε όλους τους Εθνικοαπελευθερωτικούς αγώνες της πατρίδας.

Άλλο στοιχείο σχετικό με το χωριό Αρμένοι είναι ότι στις 18-19 Σεπτεμβρίου του 1911 έγιναν εδώ οι Παγκρήτιοι Σκοπευτικοί Αγώνες με μεγάλη συμμετοχή.

Στους Αρμένους υπήρχε η ρασοτριβή, όργανο, που χρησιμοποιούσαν μετά τον αργαλειό για τα υφαντά και μάλιστα για να φτιάχνουν τις κάπες των βοσκών (τα ράσα). Ήταν το μοναδικό στο νομό Χανίων και το ένα από τα δυο σ΄ ολόκληρη την Κρήτη. Το άλλο βρίσκεται στην Αργυρούπολη, της επαρχίας Ρεθύμνου.

Το χωριό είχε Παρθεναγωγείο με εξήντα μαθήτριες το 1909-10. Το 1911-12, που έγιναν μικτά τα σχολεία, υπήρχαν περισσότεροι από 120 μαθητές και μαθήτριες. Οι Αρμένοι είχαν τότε πάνω από 1000 κατοίκους, και έσφυζαν από ζωή και κίνηση.

Στο δρόμο προς τις Καλύβες είναι κτισμένο το εκκλησάκι του Αγίου Κωνσταντίνου μέσα στις καρυδιές. Είχε καταστραφεί σχεδόν τελείως επί Τουρκοκρατίας. Το 1940 η μητέρα δυο παιδιών, που πολεμούσαν στην Αλβανία, η κα. Πατεράκη έταξε στον Άγιο, αν γυρίσουν τα παιδιά της να ξανακτίσει την εκκλησία. Πέρασαν τα χρόνια, τα παιδιά γύρισαν, ο άνδρας της ξέχασε, όμως, το τάμα. Τότε, όπως μαρτυρεί ο ίδιος, παρουσιάστηκε ο Άγιος και του θύμισε το τάμα, που αν δεν το εκπλήρωνε κάτι κακό θα συνέβαινε στην οικογένειά του. Το 1955 περίπου ο Πατεράκης έκτισε από την αρχή την εκκλησία.

Για ένα άλλο εκκλησάκι, αυτό του Αγίου Αντωνίου, η παράδοση αναφέρει ότι κτίστηκε στα 1937-38 από την Αικατερίνη Βουτσαδάκη, η οποία βρίσκοντας σε μια σπηλιά την εικόνα του Αγίου θεμελίωσε στο μέρος αυτό την εκκλησούλα.

Ο Άγιος Νικόλαος είναι η κεντρική εκκλησία του χωριού, που Θεμελιώθηκε το 1914 και ακόμη μέχρι σήμερα δεν αποπερατώθηκε. Είναι κτισμένη με πελεκητές πέτρες.

Ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου χτίστηκε γύρω στα 1955 από έναν ομογενή από την Αμερική. Η Κοίμηση της Θεοτόκου, είναι παλιά εκκλησία, που κατέρρευσε και ξανακτίστηκε πριν 20 χρόνια. Η πιο παλιά εκκλησία του χωριού είναι ο Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος.

Η εκκλησία του Προφήτη Ηλία, όπου είναι το νεκροταφείο, συγκεντρώνει πολλούς πανηγυριώτες από τα γύρω χωριά την μέρα της γιορτής του Αγίου, στις 20 Ιουλίου. Η εικόνα του Αγίου χρονολογείται από το 1897.

Η καταγωγή των κατοίκων είναι αρμενική, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω. Παλιότερες οικογένειες είναι οι Βασμαλάκηδες, Καβρουλάκηδες (η μεγαλύτερη οικογένεια του χωριού), Πριπάκηδες, Ανδιαδάκηδες Παπαγιαννάκηδες και Βιριράκηδες.

Επίσημη έρευνα δεν έγινε στο χωριό από την αρχαιολογική υπηρεσία σχετικά με την προϊστορία του, την ιστορία του και τα ευρήματα. Τις πληροφορίες δίνει ο Γεώργιος Νικητάκης από δικές του εμπειρίες και προβληματισμούς.

Οι Αρμένοι κατοικούνται τα τελευταία 4.000 χρόνια συνέχεια. Δεν τους λείπουν, οι αρχαιότητες, ο κάμπος, χαλέπες (βοσκοτόπια), πηγές, ποταμοί, παραδόσεις, καλλιέργειες, βοσκές, θρύλοι, μύθοι, ο έρωτας και η καλή καρδιά.

Στην τοποθεσία Λάζος το 1962 βρέθηκαν κάποιες πέτρες, όχι τυχαία τοποθετημένες. Στην ίδια θέση το 1978, σκαλίζοντας ήρθε στην επιφάνεια ένα πέτρινο άγαλμα χωρίς άκρα και κεφάλι, που προτείνει το αριστερό πόδι και κάνει στροφή του κορμού δεξιά. Επειδή δεν διακρίνεται στήθος συμπεραίνουν πως παριστάνει άνδρα, καθώς επίσης και ένα απολίθωμα μαλάκιου. Πιστεύεται, πως ήταν συλλογή του ίδιου προσώπου, που ανήκε και το άγαλμα. Η τοποθεσία Λάζος απέχει μόνο μερικά χιλιόμετρα από την προϊστορική πόλη Απτέρα και πιστεύεται πως στην περιοχή ανθούσε πολιτισμός με καλλιτεχνική δημιουργία. Πολλά ευρήματα ήρθαν στην επιφάνεια το 1960, όταν άρχισε η μηχανική άροση.

Στη Θέση Λιόφυτα υπήρχε μία μεγάλη γούρνα κυλινδρικού σχήματος. Βρέθηκαν πολλά τεμάχια πήλινα, από τα οποία τα μεγαλύτερα είχαν γραμμές και θύμιζαν παραστάσεις. Πιθανόν να υπήρχε εκεί εργαστήριο Κεραμεικής και η γούρνα να χρησίμευε για την επεξεργασία του πηλού.

Στη θέση Μοδάκια βρέθηκε μεγάλη πήλινη Λάρνακα το κάτω μέρος της οποίας ήταν ημισφαιρικό, μαρτυρία πως υπήρχαν τάφοι σώοι μέχρι σήμερα.

Στη Θέση Στερνιά 300 μέτρα από το σπίτι του Γεώργιου Νικητάκη, υπάρχει λαξευτός τάφος, η είσοδος του οποίου είναι κατακόρυφη με δύο πεζούλια αριστερά και δεξιά. Νομίσματα βρέθηκαν πολλά, αλλά δεν μπορούν να εκτιμήσουν σε ποια εποχή ανήκουν. Ένα απ’ αυτά εικονίζει ένα νέο, ίσως και παιδί, που παίζει με κάποιο ζώο. Άλλο νόμισμα με δυσδιάκριτες παραστάσεις, εικονίζει καθαρά ένα σταυρό με φιγούρες και γράμματα μάλλον βυζαντινής εποχής.

Στη Θέση Κουρκούτης υπάρχουν ίχνη υπερυψωμένης κοίτης ποταμού, ανάμεσα από πλατάνια και νερά από τρεις ποταμούς. Η υπερυψωμένη αυτή κοίτη οδηγεί σε νερόμυλο, όπου σώζονται τα ζουριά (η υδατόπτωση). Υπάρχουν δυο νερόμυλοι, ένας από τους οποίους λειτουργεί.

Εκκλησίες Βυζαντινού ρυθμού ερειπωμένες, ήταν του Αγίου Κωνσταντίνου και της Ευαγγελίστριας. Η ανέγερση καινούργιων πάνω στα ερείπια εξαφάνισε ιστορικά στοιχεία.

Στη θέση Ζερβός – Λαγκός, υπάρχει ένα πηγάδι, με την ονομασία το Πηγάδι του Λούπη. Ο Λούπης, ήταν ένα στοιχειωμένο φίδι με μεγάλα κέρατα, που φύλαγε το πηγάδι.

Μνημεία είναι και οι ονομασίες των διαφόρων τοποθεσιών: δείχνουν λαούς επισκέπτες όπως: Μοδάκια (Modus, μόδιον, μόδι), Ορδίνιος (ordo – inis), Μερζαλίκια (τούρκικο νεκροταφείο), Πυργολάκι και Σαρακηνές: Τουρκοκρατία, Ασπρούργοι: από το άσπρο χώμα του εδάφους, Γαλανές: από τους άσπρους βράχους γιατί γαλανός δεν ήταν το μπλε, αλλά το άσπρο από τη λέξη γάλα, Μουγκιδές, Πλαγάδια, Αμμούτσες, Αλώνι, Πεζούλια, Κακαλώνια. Καρροπούλια, Βλόχια. Τρουλίτης. Καμίνια, Κουρτάκια.

Μαντινάδες που είπαν γαμπροί στο γάμο τους δεκαετίες πριν:

«Ας σώσου ’γω Φιλίτσα μου κι ότι μου πεις θα κάμω

κι ανέ με βάλεις θα μετρώ κουκί, κουκί την άμμο.

Από το κούτελό μου τρέχει νερό τρεχάμενο

 Η Ρόδω μου με κάνει πουλί πετάμενο».

*Στοιχεία από 15ετή έρευνα 1980-1995.

Φωτογραφία: https://www.feelgreece.com